Język polski

Drodzy Uczniowie, egzamin zbliża się wielkimi krokami. Przygotowałam dla Was listę zagadnień opartą na wymaganiach egzaminacyjnych. Mam nadzieję, że pomoże Wam w przygotowaniach. Trzymam za Was kciuki!

Fraszki wywodzą się ze starożytności. Polska nazwa pochodzi z języka włoskiego i oznacza drobiazg, bagatelę czy błahostkę. Jest to gatunek należący do liryki, gdyż mówi o uczuciach, przeżyciach, doświadczeniach i obserwacjach podmiotu lirycznego. Fraszki charakteryzują się tym, że są najczęściej krótkie, pisane wierszem i rymowane, oraz zawierają puentę, czyli wyraziste i często zaskakujące podsumowanie wyrażające główną myśl utworu. Mogą mieć różną tematykę – od żartobliwej, biesiadnej, obyczajowej i miłosnej, po refleksyjną, pochwalną, religijną i patriotyczną. Ważny jest też koncept, czyli ciekawy pomysł mający zaskoczyć czytelnika. Do literatury polskiej fraszki zostały wprowadzone przez Jana Kochanowskiego, który pisał je przez całe swoje życie, a po raz pierwszy wydano je w 1584 roku w Krakowie.

Przecinki w wyliczeniach

Przecinki zawsze stosujemy w wyliczeniach, kiedy wymieniamy jakieś elementy. Co ważne, muszą to być elementy tego samego typu, np. przedmioty, cechy czy czynności.

• Olek zrobił zadanie, posprzątał pokój, pobawił się z psem.
• Sukienka Klaudii była lekka, zwiewna, delikatna.
• Uwielbiam plażować, czytać, spacerować i śmiać się. oraz
• Zauważyłam na przyjęciu Maćka, Wiolę, Irka, Zenka i Basię. 
• Zwróć uwagę, że w ostatnich dwóch przykładach przed spójnikiem „i” nie stawiamy przecinka.

Uwaga! Jeśli wymienione elementy nie są równorzędne, nie należy stawiać pomiędzy nimi przecinka. Przykładem takiej sytuacji jest zdanie: Założę swoją ulubioną niebieską sukienkę. 

Przecinki we wtrąceniach

Przecinkami oddzielamy też w zdaniu wtrącenia i zwroty do kogoś. Jeśli znajdują się one w środku zdania, oddzielamy je z obu stron.

• Zrobić ci, mamo, kawę?
• Proszę pani, upuściła pani szal.
• Termin, proszę państwa, ustalimy później.
• Zupa, moim zdaniem, była smaczna.
• Barszcz, mam nadzieję, wyjdzie idealny.

Przecinki w zdaniach złożonych współrzędnie

Przecinki stawiamy zawsze pomiędzy częściami składowymi zdań złożonych współrzędnie przeciwstawnych i wynikowych, czyli przed spójnikami takimi jak: ale, lecz, jednak, zaś, natomiast, więc, zatem, toteż, dlatego.

• Uwielbiam koty, ale jestem na nie uczulona.
• Jestem zmęczony, lecz nie umiem zasnąć.
• Zdenerwował mnie, więc się do niego nie odzywam.
• Dużo ćwiczę, dlatego jestem wytrenowana.

Z kolei pomiędzy częściami składowymi zdań złożonych współrzędnie łącznych i rozłącznych, czyli przed spójnikami takimi jak: i, oraz, zarazem, też, także, ani, albo, lub, czy, bądź nie stawiamy przecinków.

• Kocham podróże i często wyjeżdżam.
• Zrobię zupę lub przygotuję deser.
• Poczytam albo pobiegam.
• Daj mi pilota lub przełącz na inny program.

Przecinki przed powtórzonymi spójnikami

Jednak należy pamiętać, że przecinki przed tymi spójnikami należy postawić w sytuacji, gdy w jednym zdaniu się one powtarzają.

• I było pysznie, i smacznie, i niedrogo.
• Ani nie jadłam, ani nie piłam.
• Albo zjem, albo poczekam na rodziców, albo pójdę na spacer.

Przecinki w zdaniach złożonych podrzędnie

Pomiędzy częściami składowymi zdań złożonych podrzędnie zawsze stawiamy przecinki. Oznacza to, że przecinki stawiamy przed takimi spójnikami jak: że, ponieważ, bo, aby, choć, czy, jeżeli, oraz przed zaimkami względnymi, np. kto, co, komu, gdzie, jak, tam.

• Powiedziałam im, że nie mogę iść.
• Wrócił, ponieważ zapomniał teczki.
• Zapytałam ją, aby się upewnić.
• Pójdę do nich, choć nie mam ochoty.
• Wygra ten, kto zgadnie pierwszy.
• Zapytaj, co będzie na obiad.
• Wrócił tam, gdzie zgubił klucze.

Przecinki w konstrukcjach z imiesłowowym równoważnikiem zdania

W konstrukcjach z imiesłowowymi równoważnikami zdania stawiamy przecinki, niezależnie od tego, czy imiesłów jest sam w swojej części, czy towarzyszą mu określenia.

• Idąc, gwizdał wesoło.
• Wszedłszy do pokoju, westchnął.
• Śpiąc, mruczał.

Każdego roku 28 stycznia obchodzimy Europejski Dzień Ochrony Danych Osobowych. To święto, którego celem jest jest podniesienie świadomości i wspieranie działań w zakresie ochrony prywatności i danych osobowych. Ustanowiono je w 2006 roku w rocznicę uchwalenia pierwszego prawa dot. kwestii ochrony danych osobowych. Świętują ludzie w 47 krajach, nie tylko w Europie, ale też m.in. Stanach Zjednoczonych, Kanadzie czy Nigerii. Polska uczestniczy w obchodach od początku, czyli od 2007 roku.

Każdy z nas powinien wiedzieć, że ma prawo do ochrony swojej prywatności. Informacje o nas powinny mieć tylko uprawnione osoby i instytucje, np. szkoły, urzędy czy szpitale i tylko w takim zakresie, jaki przewiduje prawo. Kiedy z własnej woli podajemy swoje dane, np. robiąc internetowe zakupy, zakładając konta na portalach czy odwiedzając strony internetowe, mamy prawo oczekiwać, że będą one bezpieczne i nie posłużą do innych celów niż te, na które się zgodziliśmy.

Prawem regulującym zagadnienia związane z przetwarzaniem danych osobowych jest RODO. To skrótowiec od nazwy Rozporządzenie Ogólne o Ochronie Danych Osobowych, które uchwalono w Europie w 2016 r. Daje ono ludziom prawo do kontroli nad swoimi danymi osobowymi. RODO oznacza, że nasze dane osobowe nie mogą być używane lub przetwarzane bez naszej zgody. Organizacje, firmy, strony czy aplikacje muszą jasno informować, w jaki sposób gromadzą, przetwarzają i używają informacji o nas, a my mamy prawo do kontrolowania tego procesu.

Słowniczek:

• Dane osobowe – wszelkie informacje dotyczące zidentyfikowanej lub możliwej do zidentyfikowania osoby fizycznej (czyli rzeczywiście istniejącej).
• Dane wrażliwe – dane podlegające szczególnej ochronie, np. pochodzenie rasowe i etniczne, przekonania religijne, filozoficzne i polityczne, stan zdrowia, orientacja seksualna, dane biometryczne.
• Dane biometryczne – dane umożliwiające identyfikację na podstawie cech fizycznych, takich jak wizerunek twarzy, odcisk palca, siatkówka oka, głos, kod genetyczny itp.
• Przetwarzanie danych osobowych – wykonywanie jakichkolwiek operacji na danych osobowych, takich jak np. zbieranie, utrwalanie, przechowywanie, opracowywanie, zmienianie, udostępnianie i usuwanie, zwłaszcza w systemach informatycznych.
• RODO – Rozporządzenie Ogólne o Ochronie Danych Osobowych obowiązujące w Unii Europejskiej od 2016 roku. Reguluje sposób gromadzenia i przetwarzania danych osobowych przez firmy i organizacje.
• UODO – Urząd Ochrony Danych Osobowych – polski organ kontrolujący zgodne z prawem przetwarzania danych osobowych. Jego zadaniami są edukacja i kontrola.
• Inspektor Ochrony Danych Osobowych – osoba w organizacji odpowiedzialna za zgodne z prawem przetwarzanie danych osobowych.

Dedykacja, którą zamieszczają np. autorzy książek, mogą być krótkie i rządzić się swoimi prawami („Dla mamy”, „Mojemu ukochanemu” itp.). Jednak gdy uczniowi przychodzi napisać dedykację, musi on zamieścić pięć informacji:

• kto dedykuje dzieło (może to być podpis),
• komu poświęca dzieło – konkretne wskazanie odbiorcy,
• z jakiej okazji,
• miejscowość i data.

Przykładowa dedykacja